Ovttasdoaibman luonddus: biepmusfierpmádat

 

Dán bargobihtás oahpat eambbo mii biepmusfierpmádat lea, ja mii lea erohus das ja biepmusráiddus.

Gealbomihttomearit 7. ceahki maŋŋá

  • suokkardit ja válddahit iešguđetlágan biebmofierpmádagaid ja geavahit dáid digaštallat ovttasdoaibmama luonddus

Háigirat áinnas bivdet ja borret dápmohiid.

Luonddus fertejit eallit ieža háhkat biepmu. Dat sáhttet borrat sihke šattuid ja eará elliid.

Jávrriin gávdnojit dávjá unnabinná birralávžžážat, ovdamearkka dihte njivli. Dat gohčoduvvo plantaplanktonin. Dat sáhttet leat nu unnit ahte mii eat soaba oaidnit daid. Dat “šattuid” sáhttet stuorábuš divrrit jávrris borrat, ovdamearkka dihte unna roahkkesáhkkižat (gohčoduvvojit dávjá dafnie). Dápmot lea hui váibmil roahkkesáhkkižiidda. Dápmoha ges sáhttá ovdamearkka dihte mearagoaskin borrat. Dakkár ovttasdoaibman gos smávva šattožat/divrrit borahallet stuorát elliide gohčoduvvo biepmusráidun.

Govvakarusealla dás bajábealde čájeha biepmusráiddu ovdamearkka:

  1. Njivli (Simon Andrews, CC BY-SA 2.5), dan borrá ovdamearkka dihte

  2. Roahkkesáhkkit (Daphnia longispina), dan borrá ovdamearkka dihte

  3. Guvžá (Govven: Arnt Mollan), dan fas borrá ovdamearkka dihte

  4. 1.      Goaskin (Govven: Jarkko Järvinen, CC BY-SA 2.0).


Sáhtát go sárgut biepmusráiddu mas leat eará šlájat go dat maid oainnát karuseallas dás bajábealde?

Sáhttit go mii olbmot maiddái leat oassin biepmusráiddus?

 

Go eallit leat biepmu ozus, de eai bora dušše ovtta lágan biepmu. Dat sáhttet borrat olu iešguđetlágán šattuid ja/dahje bivddáhasaid. Ja ollu iešguđetlágán eallit bivdet daid. Dakkár ovttasdoaibmama eat sáhte čilget biepmusráidu doahpagiin. Luondu lea olu moalkábut. Biepmusfierpmádat govvida olu buoret. Geahča gova vuolábealde.

Govva biepmusfierpmádagas gos luossaguolli lea oassin. Ovdamearkka dihte dápmot.


Govus: Pelágalaš biepmusfierpmádat Mjøsa jávrris, Eirik Fjeld/ NIVA

Sáhtát go sárgut biepmusfierpmádaga mas leat eará šlájat go govas dás bajábealde?

Maid doaivvut dáhpáhuvvat jus okta šládja jávká?

 

 

Áigeguovdilis artihkkalat:

Maid mearkkaša…

Biepmusráidu: ráidu organismmaiguin/šlájaiguin gos juohke šládja borrá dan šlája mii lea iežas vuolábealde biepmusráiddus. Ieš fas borro dan šládjii mii lea iežas bajábealde.

Biepmusfierpmádat: govvida organismmaid ovttasdoaibmama ekovuogádagas.

Oahpaheaddjái

Doaibma

1) Juoge ohppiid joavkkuide. Atte ohppiide ovtta “šlája” mii lea dás vuolábealde, ja bivdde sin čuoččahit biepmusráidun. Doala gieđas su gean don áiggut borrat/geasa borrot.

Njivli, roahkkesáhkkit, dápmot, goaskin

2) Divtte joavkku válljet šattu dahje ealli, ja bivdde sin čuoččahit biepmusfierpmádahkan.

 

Ohppiidgirji

Nationála luossaguovddáš oččoda nannosat luossanáli ja áigu nannet ádjagiid pedagogalaš resursan. Váldet mielde vásáhusaid ceahkkelanjas ja bidjet daid oktavuođaide maid vásihehpet olgun. Máŋga skuvlla lahka lea lagaš ája. Go vel stuorámus gávpogiin gávdnojit ádjagat maid luhtte sáhttá fitnat. Váldet oktavuođa minguin jus dárbbašehpet veahki, rávvagiid ja fágalaš lasáhusa.

Ohppiidgirji “Mat orrot du jogas?” sáhttá lea veahkkin sihke ovdabargui ja loahppabargui..

Ohppiidgirji
 
 
Gasta Designrelikta