Čázádat
Luossa, guvžá ja hárri ellet bálddalaga Deanučázádagas.
Govva: Mikko Kytokorpi
Luossa lea sáivačáhceguolli, danin go dat gođđá golgi sáivačázis. Sáivačázis lea hui molsašuddi biras. Luossa lea searra ja nagoda eallit máŋgga sajis čázádagas.
Luossa eallá iežas vuosttaš jagiid jogas. Biras rievddada olu, sihke čázádaga siste, muhto maiddái čázádagaid gaskkas. Čáhcetemperatuvra rievddada 0 grádas dálvet gitta 20 grádii geasset. Čáhceleahttu rievddada maid, jávrriin lea jaskes čáhci, ja jogain sáhttet šoavvi goržžit ja guoikkat. Čázi čikŋodat rievddada coahkásis lahka gátti, ja máŋga mehtera čiekŋalassii. Botnit rievddadit gaskal láirri ja fiinna sáddo, stuora báktegeđggiid ja nanu bávttiid. Čázi oksygenasisdoallu rievddada jagi mielde ja iešguđetge čázádagaid gaskka, muhto ii leat báljo goasse nu vuollin ahte luossa hávká.
Luossačivggat orrot coahkásis gáddeguora stuora jogain, gáddeguora jávrriin dahje smávva jogažiin. Deháleamos lea ahte dat gávdnet čiehkádanbáikkiid, vai eai oainnahala guolleborri elliide, ja ahte ieža gávdnet biepmu. Dain lea kamufláša mii dagaha vašálaččaide váttisin fuobmát daid.
Garra gilvu
Luossačivggaid gilvu buriid čiehkádanbáikkiid ja biepmu alde lea hirbmat garas. Luossačivggat, mat leat buoremusat heivehan čázádaga diliide, ožžot buoremus báikkiid. Dat sturrot jođánepmosit ja eai nu álkit borahala.
Divremáđut leat luossačivggaid deháleamos ealátdivrrit. Sáivačázis dat leat unnit eaige luosat oaččo dain doarvái energiija vai sáhttet stuorrut rávis guollin. Ábis lea valjit biebmu, iige leat gilvu luosaid gaskkas. Jus galget stuorrut, de fertejit áhpái mannat. Go leat peanna guhkkosaččat, de guđđet joga, ja mannet áhpái stuorrut johtilit.
Rávis luossa máhccá ruovttoluotta ruovttujohkii 1-5 jagi maŋŋel, fievrridan dihte náli viidásit. Dat gođđet golgi čázis gos lea doarvái oksygena stuora meađđemiidda. Duovvi roggá gođđinrokkiid dakko gokko leat muttágis stuoru čievrageađggit.
Mii leat olu billistan luosa ovdii
Olu čázádagain mii leat billistan luosa ovdii. Čáhcefápmorusttegat, fysalaš sisabahkkemat, nuoskkideamit, dávddaid fievrrideamit, amas parasihtat ja guollešlájat ja gárgidan biebmoluosat leat ovdamearkkat dasa. Stuoradiggi lea earenoamážit suddjen luosa 52 čázádagain. Daid mii gohčodit nationála luossačázádahkan.
Čalbmemeađđen
Meađđenseahkkaveajet
Dihtetgo...?
Čázis leat molekylat mat leat ovttastuvvon oksygenaatomain ja guvttiin hydrogenaatomain. Sáivačáhci lea losimus go lea 4,2 gráda, ja geahppaseabbo sihke go lea galbmasit ja lieggasit. Čáhci lea geahppaseamos go lea jikŋon, lihkus. Lea álkibut luistet go jiekŋa govdu čázi alde. Jurddaš mat jus jiekŋa livččii losibut go čáhci, ja vuodju bodnái. Mot de livččii guliide?
Suorbmaveajet (parr)
Luossaveajet, mas leat stábit dahje dego suorbmamearkkat gilggas, gohčoduvvo suorbmaveajehin (parr). Dat sáhttá eallit jogas 1-5 jagi ovdalgo rievdá ja vuodjala áhpái. Go vuodjala áhpái, de lea šaddan šealgat ja fiinnis, suorbmamearkkat leat jávkan, ja de dat gohčoduvvo smoltan.